Τέχνη από τη Βόρεια Κορέα

Του Γιώργου Καρουζάκη

Η αλήθεια είναι ότι ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, το είδος της τέχνης που γιγαντώθηκε μαζί με τα κρίματα των εμπνευστών τoυ για να επιβάλει τα ιδανικά και τις αισθητικές ανάγκες (!) του σταλινικού καθεστώτος, προκαλεί ακόμη και σήμερα αποστροφή σε κάθε ελεύθερο πνεύμα.

Στα δεκάδες έργα τέχνης του είδους, θάλλει ο διεστραμμένος συνδυασμός ενός βεβιασμένου πνεύματος γαλήνιας ευφορίας και η μονοδιάστατη απεικόνιση των ένδοξων, αγωνιστικών αξιών του καθεστώτος. Γενικότερα, κάθε προπαγανδιστικό εγχείρημα με επίφαση την καλλιτεχνική έκφραση δεν μπορεί να κρύψει την καθοδηγούμενη χειρονομία ή τον τρόμο, αν προτιμάτε, του δημιουργού της μπροστά στις συνέπειες της παρέκκλισής του από τον αυστηρό κανόνα του καθεστώτος.

Κάθε στρατιώτης με υψωμένη γροθιά, κάθε ευειδής εργάτρια και κάθε ροδομάγουλο μωρό, στις απεικονίσεις των έργων του είδους, αδυνατεί, τελικά, να εξωραΐσει τα εγκλήματα και τις διώξεις, τη μασκαρεμένη βία που λαμβάνει τη μορφή της τέχνης και της καλλιτεχνικής έκφρασης.

Το είδος ξεπέρασε, από νωρίς, τα σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης όπου αναπτύχθηκε, και επεκτάθηκε σε όλες τις χώρες που αποκαλούνταν σοσιαλιστικές. Η χώρα που συντηρεί, μέχρι σήμερα, ζωντανό το πνεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού είναι, φυσικά, η Βόρεια Κορέα. Περίκλειστη και απομονωμένη καθώς είναι από τον υπόλοιπο κόσμο, απαγορεύει τη μιαρή πρόσβαση των ξένων βλεμμάτων στην καλλιτεχνική δημιουργία.

Η αποκαλυπτική έκθεση, όμως, με τίτλο The Evolution of Socialist Realism που φιλοξενείται αυτήν την εποχή στο American University Museum στην Washington παρουσιάζει, πρώτη φορά, ένα μεγάλο μέρος της καλλιτεχνικής παραγωγής στη χώρα. Η πραγματοποίησή της δεν ήταν εύκολη. Έγινε εφικτή μετά τις πολύχρονες προσπάθειες του νοτιοκορεάτη εικαστικού και ιστορικού τέχνης B.G. Muhn.

Ο ίδιος, σε χρονικό διάστημα πέντε ετών, επισκέφθηκε αρκετά ατελιέ καλλιτεχνών και ιδρύματα τέχνης στη Βόρεια Κορέα, ενώ αναζήτησε αρκετά έργα από ιδιωτικές συλλογές που βρίσκονται έξω από τη χώρα. Ύστερα από μια σειρά δύσκολων γραφειοκρατικών διαδικασιών κατάφερε, τελικά, να οργανώσει και να επιμεληθεί σε αμερικανικό έδαφος την έκθεση με 60 αντιπροσωπευτικά έργα ζωγραφικής Βορειοκορεατών καλλιτεχνών.

Η περιήγηση στην έκθεση προκαλεί δέος στους επισκέπτες, κυρίως λόγω της τεράστιας κλίμακας των έργων. Την ίδια αίσθηση ενισχύουν οι μελοδραματικές σκηνές που απεικονίζουν εργαζόμενους σε ευφορικά στιγμιότυπα και γενναίους πολεμιστές που διασχίζουν αγέρωχοι γαλάζιες θάλασσες ή αιωρούνται πάνω από γέφυρες και ποτάμια, σε μια χώρα που, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, παραβιάζει συστηματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο επιμελητής της έκθεσης θεωρεί, πάντως, ότι αν οι επισκέπτες υπερβούν την προπαγανδιστική διάσταση των έργων ενδέχεται να εντοπίσουν και το εικαστικό τους ενδιαφέρον. Οι περισσότεροι ζωγράφοι ακολουθούν τους κανόνες της τεχνικής Chosonhwa, τον παραδοσιακό τρόπο ζωγραφικής με μελάνι πάνω σε ρυζόχαρτο.

Η παντελής έλλειψη συμβολισμών ή αλληγορικών στοιχείων στα έργα τέχνης και η περιορισμένη θεματολογική γκάμα τους αφήνουν κάποια μικρά περιθώρια στους καλλιτέχνες να εκφράσουν, μέσω της τέχνης τους, ορισμένα συναισθήματα. Και να επιχειρήσουν ορισμένες δειλές προσπάθειες ανανέωσης και εξέλιξης της τεχνικής τους, κάποια ψήγματα υπέρβασης των κανόνων του ασφυκτικού καλλιτεχνικού πεδίου που είναι αναγκασμένοι ή έμαθαν να κινούνται.